Dante op ski’s

Er zijn een paar programma’s op de Italiaanse televisie waar, naar het schijnt, het halve land voor thuisblijft. Zoals de hier al eens vermelde serie over de Siciliaanse maffia, “Il capo dei capi”, en onlangs ook een avond met Adriano Celentano. Die kennen wij toch alleen van een middle-of-the-road zomerhitje (ik weet niet meer welk) van jaren/decennia geleden? Inmiddels is hij kennelijk tot een zodanig serieus te nemen ‘cantautore’ (singer-songwriter) uitgegroeid, dat de week voorafgaande aan zijn optreden er bij de journaals op alle zenders en in de kranten voortdurend aandacht werd besteed aan het aanstaande evenement. Daarvan hebben wij, in Venetië, maar een deel meegekregen, dus een onafhankelijk oordeel moeten we jullie helaas onthouden.
Op dit moment is het de beurt aan Roberto Benigni (jawel: van “La vita è bella”) om de Italianen aan de buis gekluisterd te houden. Na een eerdere avond met een lange conference over politiek en actualiteit, leest hij nu elke donderdagavond vanaf elf uur tot na twaalven een canto (gezang) uit de Divina commedia van Dante voor. Dante? Door een komiek? Misschien speelt de Hollandse hokjesgeest ons hier parten, maar het lijkt verrassend, hoewel iedere Italiaan hier op school in Dante schijnt te worden gedrild.
Op een groot plein in Florence, de stad van Dante, onder diens strenge toezicht (standbeeld) , verschijnt Benigni elke donderdag op een groot toneel, voor een publiek van duizenden toeschouwers, onder de vrolijke circusmuziek die kennelijk zijn handelsmerk is. Hij begint als clown, maar wordt al snel serieuzer, wanneer hij het canto van die avond zin voor zin gaat doornemen en becommentariëren. Het is voor een allochtoon zoals ik niet eenvoudig te volgen, want Benigni is een rappe prater en zijn Toscaans klinkt toch ook weer iets anders dan het Italiaans dat ik hier om mij heen hoor. Gelukkig bieden de sottotitoli wat soelaas. Het plechtige, poëtische en archaïsche Italiaans van Dante is weer een heel ander chapiter, maar met wat voorbereiding (’s avonds voordat het elf uur is, kan ik even het canto van die avond doorworstelen), kom ik toch een eind(je). Het enthousiasme van Benigni doet de rest. En als je de volgende dag het canto nog eens doorneemt, blijkt warempel dat je er toch wat van opgestoken hebt. Misschien lukt het nog eens om de hele Commedia in het origineel te lezen!? Gelukkig zijn er ook verschillende goede Nederlandse vertalingen.
Vorige week begon Benigni met het allerlaatste canto, het 33^ste van het Paradijs, en dat is toch echt niet het makkelijkste, want Dante probeert daarin uit te drukken wie en wat God is, wat natuurlijk niet in woorden uit te drukken is. Dat levert wat halsbrekende woordkunstenarij op, die Benigni wonderbaarlijk goed wist uit te leggen. Treffend is de vergelijking die Dante maakt met het dromen: hij heeft de hemel mogen aanschouwen, maar navertellen kan hij het niet, hoewel de verrukking van die ervaring nog in zijn ziel natrilt, net zoals je overkomt na het ontwaken uit een droom, waarvan de beelden direct vervluchtigen, terwijl je de emotie blijft voelen.
Afgelopen donderdag was het 1^ste canto van de Hel aan de beurt, het begin van het hele werk, waarin de verteller (Dante natuurlijk) een reis maakt door achtereenvolgens de Hel, de Louteringsberg en de Hemel. Dit canto bevat een leuk detail. Dante probeert vanuit het donkere woud waarin hij verdwaald is (dat staat voor zijn zondige leven tot dan toe), op te klimmen naar de top van een berg waar de zon schijnt (hij probeert zijn leven te beteren). “En op de helling zette ik steeds mijn gewicht op de laagste voet”, zegt Dante vervolgens. Over deze zin is door Dante-experts kennelijk heel veel gediscussieerd, maar wie skiet begrijpt het meteen: het gewicht moet altijd op de DALski! Doe je dat niet, dan ga je op je bek. Een andere aardigheid is dat Benigni erg de nadruk legde op het feit dat bij alle droefenis die nog gaat komen in dit deel van de Commedia (het is tenslotte een beschrijving van de Hel), Dante toch zegt dat hij het geschreven heeft om de lezer het goede te laten zien.  Daarmee is meteen duidelijk waar Benigni zijn inspiratie voor “La vita è bella” vandaan gehaald heeft: ook daarin gaat het erom het goede te blijven zien, ook al bevind je je in de hel.
Nadat hij zo een kwartier of drie een canto van zo’n 140 regels vers voor vers heeft doorgenomen, tekst bij de hand, zet Benigni zijn lessenaartje aan de kant en dan draagt hij toch eventjes dat hele canto uit zijn blote hoofd voor! Verbazingwekkend.
En zo zie je maar weer dat de grootste grappenmakers in wezen seer sereneuze mensen zijn. Neem mij nou …